Czy znalazłaś/eś się kiedyś w sytuacji, gdy nadmiar pracy i zadań spowodował u Ciebie negatywne emocje i zamiast zabrać się za ich rozwiązywanie, odpaliłaś/eś kompa, by zagrać w swoją ulubioną grę? Być może złapałaś/eś za telefon, by scrollować social media, albo uznałaś/eś, że to idealny czas na sprzątanie? A może był to czas sesji, kiedy znane już były terminy czekających Cię egzaminów i zamiast dobrze zaplanować czas na efektywną naukę, poczułaś/eś się na tyle przeciążona/y tą sytuacją, że nie zabrałaś/eś się do nauki?
Brzmi znajomo? To, co Ci się przydarzyło, jest przykładem zjawiska prokrastynacji.
Prokrastynacja? A co to takiego?
Termin prokrastynacja pochodzi od łacińskiego procrastinatio (łac. pro – naprzód, crastinus – jutro) i w ujęciu dosłownym oznacza odkładanie na jutro. Prokrastynacja nie jest zjawiskiem nowym. Ludzie od zawsze odwlekali różne rzeczy na później, zwłaszcza te, które wydawały im się nieprzyjemne. Dopiero w latach ‘80 ubiegłego wieku zaczęto badać prokrastynację pod kątem naukowym. Prokrastynacja rozumiana jest jako dobrowolne opóźnianie zamierzonych działań, pomimo świadomości potencjalnych negatywnych konsekwencji. Opóźnianiu towarzyszy subiektywny dyskomfort lub inne nieprzyjemne skutki (Klingsieck, 2013). Określa się ją również jako działanie irracjonalne, gdy nie ma żadnych ważnych powodów, by zwlekać z wykonaniem jakiegoś zadania (Paszkowska-Rogacz i Poraj, 2017; za: Steel, 2007).
Prokrastynacja akademicka
Grupą, którą prokrastynacja dotyka szczególnie często, są… studenci. Na potrzeby tego zjawiska ukuto nawet termin prokrastynacja akademicka. Badania na próbie 160 studentów dwóch wrocławskich uczelni, ujawniają, że to właśnie w tym środowisku prokrastynacja sięga nawet 70-95% (Jaworska-Gruszczyńska, 2016). Gdyby spróbować nadać temu zjawisku ramy definicji naukowej, powiedzielibyśmy, że prokrastynacja akademicka oznacza opóźnienia w wywiązywaniu się z obowiązków akademickich i skutkuje obniżaniem się wyników w nauce (Dryll, 2017 za: Milgram, Marshevsky, Sadeh, 1995).
Ale dlaczego tak się dzieje?
Badania przeprowadzone w środowisku akademickim ujawniły dwie najważniejsze przyczyny odkładania przez studentów działań na później. Na pierwszym planie widoczne są przede wszystkim uwarunkowania emocjonalne, wśród których za najważniejsze uznano lęk przed niepowodzeniem, poczucie presji, nadmiernego obciążenia oraz frustrację wynikającą z obowiązku podejmowania mało interesujących zadań (Paszkowska-Rogacz i Poraj, 2017 za: Ackernam, Gross, 2005; Grunschell i in., 2007; Harrington, 2005; Pychyl, 2000; Schouwenburg, 2004; Jaworska, 2013 za: Steel, 2007). Na prokrastynację wpływ mają także korelaty cech osobowościowych, tj. niska samoocena, perfekcjonizm w realizacji zadań, braki w zakresie samodyscypliny, czy opór wobec nakazów (Paszkowska-Rogacz i Poraj, 2017 za: Bartosiewicz, 2012; Blunt i Pychyl, 1998; Milgram i Tenne, 2000; Nastarowicz, 2013; Schouwenburg i Lay, 1995; Steel, 2007).
Analiza badań przeprowadzonych na grupie 96 osób, w wieku 20-39 lat, na terenie Lublina ujawniła istnienie związku między prokrastynacją a strategiami regulowania nastroju oraz stylami radzenia sobie ze stresem (Pisarska, 2020). Wraz ze wzrostem prokrastynacji: 1) obniża się nastrój, 2) nasila się tendencja do stosowania strategii obniżania nastroju w sytuacjach trudnych, tj. zaprzestanie działania, obwinianie siebie oraz wyładowanie. Według Pisarskiej (2020) ludzie mają skłonność do zwlekania, kiedy są zdenerwowani lub smutni, a zadania, które są postrzegane jako trudne lub wymagające, mogą powodować samokrytykę czy frustrację. Utrudnia to realizację zadań i może prowadzić do prokrastynacji.
Jeśli jednak celowo odkładasz realizację swojego zadania na później, by go jeszcze przemyśleć, sprawdzić, bądź uzyskać więcej informacji na jego temat, to kierujesz się celowo zaplanowaną strategią działania, które nie jest prokrastynacją. Zjawisko to nazwane zostało prokrastynacją funkcjonalną.
Co mi to robi, czyli skutki prokrastynacji
Do najczęstszych skutków należą: wysoki poziom niepokoju, stres, frustracja, poczucie winy, niskie poczucie własnej wartości. Człowiek, który nie potrafi sobie poradzić z problemem odwlekania, odczuwa silne negatywne emocje. Jeśli na przykład student odsuwa od siebie konieczność wykonania stresującego zadania i trwa to dłuższy czas, to doprowadza w konsekwencji do jeszcze większego zdenerwowania, bo czas nagli. To przekłada się na niski poziom wykonania zadania, a wpływa na obniżenie samopoczucia, szczególnie jeśli wynik/ocena będą niższe niż oczekiwane. Słabe wyniki powodują obwinianie się, wyrzuty sumienia. Są odbierane jako porażka, która osłabia motywację do kolejnych działań ze strachu przed niepowodzeniem i wywołuje samokrytykę. Kolejne porażki na tym polu powodują dalsze obniżenie poczucia sprawstwa i pewności siebie (Dryll, 2017).
Niepowodzenia studentów mogą powodować przedwczesną rezygnację z nauki, tzw. drop out. Prokrastynatorzy doznają też częściej zaburzeń snu, bólu głowy, zaburzeń trawienia (Czerniawska, 2023 za: Siros, 2007). Przedłużająca się prokrastynacja może przynieść trudności w życiu osobistym, w pracy, wpłynąć na relacje i satysfakcję z życia.
Sprawdź, czy ten problem dotyczy Ciebie
Być może dostrzegasz, że prokrastynujesz, ale nie wiesz, co możesz zrobić, by to zmienić. Mamy coś dla Ciebie… krótki poradnik, który pomoże Ci lepiej poznać i zrozumieć to zjawisko, a także skorzystać z kilku naszych propozycji, by uporać się z prokrastynacją. Zajrzyj do niego i wybierz odpowiednią i najskuteczniejszą metodę dla siebie.
Z poradnika dowiesz się:
✓ czym jest, a czym nie jest prokrastynacja?
✓ czy prokrastynacja dotyczy Ciebie?
✓ jak skutecznie radzić sobie z nieodkładaniem wszystkiego na później,
ale przede wszystkim pozwoli Tobie efektywniej zaplanować czas nauki podczas najbliższej sesji, by zdać wszystkie egzaminy w terminie i bez większego stresu!
Artykuł i poradnik powstały na bazie poradnika opracowanego jako praca zaliczeniowa z przedmiotu Psychologia rozwoju człowieka na kierunku psychologia na SWPS w Krakowie (prowadzący przedmiot: dr Paulina Szydłowska-Klakla) zespołu redakcyjnego: Natasza Celer, Elżbieta Jarosińska, Kamila Kosowska, Joanna Polańska-Solarz.
Bibliografia
Czerniawska, M. (2023). Prokrastynacja akademicka: przyczyny, konsekwencje i strategie łagodzenia. Akademia Zarządzania 7(4) 2023
Dryll, E. (2017). Prokrastynacja: dlaczego nadal wiemy za mało? Psychologia Wychowawcza 12, 152-163.
Jaworska, E. (2013). Przyczyny i konsekwencje prokrastynacji akademickiej. Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis, Oeconomica, 303(72), 63–72.
Jaworska-Gruszczyńska, I. (2016). Prokrastynacja – struktura konstruktu a stosowane skale pomiarowe. Testy Psychologiczne w Praktyce i Badaniach, 1, 36 – 59. https://doi.org/10.14746/tppb.2016.1.3
Klingsieck, K. B. (2013). Procrastination: When good things don’t come to those who wait. European Psychologist, 18(1), 24–34. https://doi.org/10.1027/1016-9040/a000138
Paszkowska-Rogacz, J., & Poraj, G. (2017). Indywidualne właściwości a tendencja do prokrastynacji u studentów. Psychologia Wychowawcza, 54(12), 108–121 https://doi.org/10.5604/01.3001.0011.7859
Pisarska, A. (2020). Regulacja nastroju i strategie radzenie sobie ze stresem a prokrastynacja we wczesnej dorosłości. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia, 33(2), 207. https://doi.org/10.17951/j.2020.33.2.207-220
